R. Hakan Özyıldız

Ekonomiyi günlük izleyenler için FED ve Amerikan bütçe tartışmaları son günlerin en popüler başlığı oldu. Bazıları işi neredeyse ABD Kongresi'ndeki siyasi dengelere kadar vardırdı.
Sadece onlar mı? IMF 4. Madde Konsültasyonu Raporu'na ilişkin açıklama yapıyor, dünyada yaşanan risklerden bahsediyor ve FED'in parasal genişleme programının belirsizliklerinden söz ediyor. Mealen, "Aklınızı başınıza alın, ileride işler daha zorlaşabilir" demeye getiriyor.
Haklı mı derseniz? Benim kesin karar verebilmem için raporun tümünü görmem lazım. Umarım bu sefer hükümet raporun yayımlanmasını geciktirmez. Seçim sonrasına kalmasına çalışmaz.
Ama IMF bir konuda haklı. Artık dünyada hem ticaret hem de likidite dengeleri eskisi gibi olmayacak. Bazı şeyler kökten değişiyor. Dikkatle izlemek lazım.

DÜNYADA TİCARET DENGELERİ DEĞİŞİYOR
Bir paranın dünyada rezerv para olabilmesi için dış ticarette kullanılan para olması gerek. Bilindiği gibi II. Dünya Savaşı nda silah satışlarının karşılığını altın olarak tahsil ettiği için altın rezervlerinin çoğu Amerika'da toplandı. O zaman altına dayalı para sistemi olduğu için dolar fiilen rezerv para olma özelliğini kazandı. 1970'lerdeki petrol krizinden sonra altına dayalı sistemin yıkılmasına rağmen, ABD Doları rezerv para olma özelliğini koruyabildi.
Dahası, 2000'li yıllarda FED çeşitli nedenlerle piyasaya dolar verdi. Ortalık dolardan geçilmez oldu. Şimdi bu kadar bol paranın zararları konuşulmaya başlandı. Piyasalara verilen likiditenin azaltılmasına karar verildi. Mayıstaki açıklamayla ortalık karıştı. Sonra Bernanke, çürük elmaları toplayan ben olmayayım deyip işi erteledi. Yeni FED Başkanı bekleniyor.
Ama bu arada ABD ekonomisinde çok önemli bir değişim yaşanmaya başladı. Yıllardır geleneksel olarak enerji ithalatçısı olan ekonomi 1990'lı yıllardan sonra Çin başta olmak üzere birçok ülkeden tüketim malı ithal ediyor. Dış ticaret açığı veriyor.
Dış ticaret açığı ne demek? Eğer dış ticaret dolarla yapılıyorsa, ithalat nedeniyle dışarıya verilen dolar, ihracat nedeniyle alınandan çoktur. Yani dışarıya dolar transfer edilir. Bu sayede, S. Arabistan, Körfez ülkeleri gibi petrol ihraç edenler ile Çin, G. Kore, Tayvan gibi ABD ile ticaret fazlası olan ülkeler rezerv biriktirirler.
Tersi bir durumda da dışarıdan dolar çekilir.
Amerika'nın dış ticaret açığı azalmaya başladı. İlk nedeni kaya gazının kullanımı. Artık ABD'de doğalgaz fiyatları tarihi düşük düzeylerde. Plastik ve kimya sanayii gibi yoğun enerji kullanan sektörlerde maliyetlerde büyük düşüşler görülüyor. Ulaşım ucuzlamaya başladı. Almanlar bile bu
sektörlerdeki bazı fabrikalarını Amerika'ya taşımayı planlıyorlar.
Diğer bir neden de 2008 sonları yaşanan yüksek işsizlik nedeniyle insanların, ister istemez part-time çalışmayı kabullenmeye başlamaları. Bu ve benzeri nedenlerle işgücü de geçmişle karşılaştırılınca oldukça ucuzladı, maliyetler düştü.
Dolayısıyla Amerikan dış ticaretinde önemli düzelme var. 2008'de aylık 60 milyar dolar düzeyinde olan açık son aylarda 35-40 milyar dolar düzeyine düştü. Yani artık petrol ihraç eden ülkelere ve ucuz emekle tüketim malı üretenlere daha az dolar gidiyor.
Bunlara bir de ABD'de yükselmeye başlayan faizleri de ekleyin. Riski çok sevmeyen para yatırımcıları da ülkelerine dönmeye başladı.
Gelişme yolundaki ülkelere ticaret yoluyla giden doların azalmasına birde FED'in kararları eklenince dünyadaki döviz likiditesi daha da azalacak. Bundan ilk ve en çok etkilenecek olanlar, ekonomileri iyice dolarize olmuş, sıcak paraya dayalı sahte bir tüketim cennetinde yaşayan ülkeler olacak.