R. Hakan Özyıldız

Başlıktan Nobel ödüllü iktisatçıların yıllardır çözemediği bir sorunu bu köşede çözmeye kalkıştığımı sanmayın. Sadece kısa bir hatırlatma yapmak istiyorum. Bir ekonominin krizden veya durgunluktan çıkması tüketime ve yatırıma bağlıdır. Çünkü harcamaların büyük bölümünü tüketim harcamaları oluşturuyor. Harcayabilmek için gelir olması şart.

Dolayısıyla canlandırıcı makro politika seçeneklerinin harcanabilir geliri artırmaya yönelik olması lazım. O zaman önce hanehalkının kullanılabilir net gelirinin nasıl hesaplandığına bakalım. Aşağıda, diğer ülkeler için de hemen hemen aynı olan, TÜİK’in yöntemi var.

1Maaş, ücret veya yevmiye (nakdi ve ayni) toplam net geliri 2Müteşebbis toplam net geliri (nakdi ve ayni) (tarım/tarım dışı) 3Gayrimenkul (nakdi ve ayni) toplam net geliri 4Menkul kıymet geliri 5İşsizlik ödenekleri 6Emekli maaşı 7Yaşlılık maaşı 8İsteğe bağlı emeklilik 9Dul/yetim maaşı 10Ölüm tazminatı 11Hastalık yardımı 12Sakatlık aylığı 13Malullük aylığı 14Gazilik aylığı 15Eğitim ile karşılıksız burs ve bağışlar 16Aile ve çocuk yardımları 17Konut yardımları 18Diğer sosyal yardımlar 19Sosyal transferler (5+6+7+8+9+10+11+12+13+14+ 15+16+17+18) 2015 yaşından küçük fertlerin gelirleri 21Haneler arası transferler (alınan) (nafaka dahil) 22Hanenin kendi tüketimi için ürettiği ürünlerin değeri 23İzafi kira geliri (yıllık) 24Haneler arası transferler (verilen) (nafaka dahil) 25Ödenen vergiler (varlık, kira, motorlu taşıt vb.) ve sosyal güvenlik primleri 26Hanehalkı yıllık kullanılabilir net geliri (1+2+3+4+19+ 20+21+22+23) (24+25) Görüldüğü gibi gelire dahil olan kalemlerin çoğu maliye politikası aracı.

Tamam, ücretleri şirketler, özel sektör ödüyor. Ama 25. kalemdeki vergileri ve sosyal güvenlik primlerini devlet kesiyor. Az keserse insanlar daha çok harcayabilir. Tersi olur, devlet borçlu olduğu için çok vergi alırsa, sosyal güvenlik açıkları büyüdüğü için daha yüksek prim topluyorsa, sağlık harcamalarına katkı paylarını yükseltiyorsa, insanlar daha az tüketmek zorunda kalacaklardır. “Ama özel sektör istihdam için önce yatırım yapmalı” derseniz, size teşviklerin bir maliye politikası seçeneği olduğunu hatırlatmak isterim. Lafı uzatmaya gerek yok.

Bugün FED, ECB veya TCMB aynı sorunla karşı karşıya. Harcanabilir gelire doğrudan katkıları sınırlı. Yani büyüme için ellerinden gelen fazla bir şey yok. Sadece ucuz kredi verilmesine yardımcı olabiliyorlar. Ama ABD ve Avrupa’da kamu borçları çok büyüdüğü için maliye politikası da etkin olarak kullanılamıyor. Krizden çıkış süreci uzuyor. Kesin çözüm için kamu borçlarının azalması ve maliye politikası araçlarının devreye girmesi lazım. O da orta vadede zor görünüyor. ABD yönetimi, borç limiti vb. mücadelelerle süreyi öne çekmeye çabalıyor. Düzeltme: Önceki yazımda TÜİK’in gelir dağılımı istatistiklerini yüzde 10’luk dilimlerle yayınlamadığını yazmıştım. Dikkatli okurlarım beni uyardılar ve yayınlanan verileri gönderdiler. Düzeltir, özür dilerim.