R. Hakan Özyıldız

Diğer ülkelerle karşılaştırıldığında oldukça yeni olan Bireysel Emeklilik Sistemimiz (BES) çocukluk dönemini tamamladı. 2003 yılındaki kuruluş aşamasından geçen yıla kadar performansının çok iyi olduğunu söylemek zor. Ama çocukluk döneminde hangimizin performansı istenen düzeydeydi.
Aşağıda sunduğum tablo OECD tarafından hazırlanmış. Bazı üye ülkelerin BES fonlarının dolar bazında performansını gösteriyor. Ağırlıklı ortalama getiri 2009 yılında yüzde 4.4 iken 2011'de yüzde-1.1 olmuş. Tablonun ilk yılı olan 2009 kriz sonrası olmasına rağmen performanslar çok kötü değil. Buna karşılık 2011 yılında gözlemlenen getiriler çoğunlukla negatif.
Veriler geçen yıl sonu itibarıyla dünyadaki BES fonlarının toplamının 34 trilyon dolar olduğunu gösteriyor. Bu fonların yüzde sekseni ABD, İngiltere, Japonya, Kanada ve Hollanda kaynaklı. Anlaşıldığı kadarıyla çoğunun reel getirisi ekside.
Sonuç dünya BES sistemi için pek istenmeyen bir durum yaratmış gibi görünüyor. Konunun uzman kuruluşlarından Towers Watson 1998 yılını 100 kabul edilen bir varlık, yükümlülük endeksi hazırlamış. O yıl 100 olan varlık değerleri endeksi 2012 yıl sonunda, 160.5'e çıkmış. Buna karşılık yükümlülük endeksinin artışı oldukça hızlı, 213 değerine ulaşmış. Diğer bir deyimle varlık/yükümlülük oranı yüzde 75.3 olmuş.
Anlaşıldığı gibi OECD üyelerinin çoğunun BES sistemi sorunlu. Ellerindeki 75 dolarlık varlığa karşılık, 100 dolarlık borçları var. Bu sistemin 25 dolarlık açıkla yaşamını sürdürdüğü anlamına geliyor. Kötüsü bu açık büyümeye devam edecek.
Açığın ülkeden ülkeye değiştiği kesin. Ancak bu verilerden başta Amerika olmak üzere fon yöneticilerinin paralarını daha riskli ülkelere ve alanlara yatırıp, daha yüksek getiri elde etme peşinde olmalarının nedeni daha iyi anlaşılıyor. Türkiye'ye akan sıcak paranın da bir bölümü buradan.

Ancak sermaye piyasalarındaki getirilerle sorunun üstesinden gelebilmek mümkün değil.
Her geçen gün yaşlanan nüfusun yarattığı bu sorunun kısa vadeli çözümü ne yazık ki çok sancılı kararların alınmasından geçiyor.

TÜRKİYE'DE BES DAHA ERGENLİK ÇAĞINDA
Türkiye için durum biraz faklı. Bizdeki BES sistemi daha çok genç. Ergenlik çağına bu yıl girdi. Sisteme devlet katkısı geldi. Henüz bütçeden katkı ödemeleri başlamadıysa da ilgili kurumlar olaya reform olarak bakıyorlar.
Ama ne olursa olsun sistemin getirilerinin 2011 yılındaki gibi olmaması önemli. Yoksa gelecekte güven sarsılması ve sistemden çıkışlar olabilir. Zaten 28 Kasım 2012 tarihli yazımda bu nedenle özel bir devlet tahvili önerisi yapmıştım. Hatta karşılaştığımız bir ortamda önerimi Hazine üst yönetimine de özetledim.
Böyle yüksek gelir garantisi olan yatırım enstrümanları BES için her zaman büyük bir teşvik unsurudur. Genç BES'in beslenmesine yardımcı olurlar. Tabii SPK'nın da fon yönetimini ve getirilerini iyi denetlemesi, zamanında uyarılarda bulunması sistemin sağlıklı büyümesi açısından olmazsa olmazdır.